Bir fotografta ögeler arasında aranan önemli bir görsel bir unsur da dengedir. Fotografı tam ortasından hayali bir iple astığımızı düşünelim. Fotografın herhangi bir tarafa doğru yatmaması, dengede durması gerekir. Bundan çıkacak anlam fotografın bir tarafına bir öge yerleştiriyorsanız, diğer tarafına da aynı ögeden koymalısınız değildir. Bu, fotografta tüm ögeleri aynı tarafa yığmayın, bir tarafı tamamen boş bırakmayın demektir.
Fotograftaki denge kavramı, fizikteki ve matematikteki denge kavramının içeriği ve anlamı gibidir. Fizikte kaldıraç yasası olarak adlandırılan yasaya göre; bir el terazisinde ağırlık merkezinin yakınına asılan ağır bir madde ile ağırlık merkezinin uzağına karşı tarafa asılan hafif bir madde arasında ağırlık bakımından fark olmasına rağmen terazi dengede durur. Bu yasadan hareket ederek düzenlemede lekeleri renkleri, büyüklükleri ve tonları bakımından merkeze olan uzaklıklarına göre dengeye getirilebilir. Ağırlık kavramını fizik ve matematikteki anlamından farklı bir anlamda fotografçılıkta kullanılmaktadır.
Fotografçılıkta ögelerin ağırlığı renk tonları ve fotografta kapladıkları alan ile ilgilidir. Fotografın merkezine eşit uzaklıkta olan ve biri fon ile uyumlu diğeri kontrast yaratan renge sahip iki ögede denge, kontrast ögenin daha baskın olarak algılanması ile bozulmuştur.
İnsan, simetrik görüntülerden daha çok simetrik olmayan düzenlemeleri tercih etmektedir. Bu nedenle bir fotografta birbirine eşdeğer ağırlıkta iki ayrı yerleştirme yerine merkezden farklı uzaklıkta ve farklı ağırlıkta ögelerin kullanılması gerekir.
Gerçek hayatta denge fiziksel ağırlıkla ilgilidir. Resimsel dengede ise psikolojik ağırlık daha baskındır. Fotograftaki her öge, boyut, şekil, renk, yön, çevresiyle olan kontrast ve kadrajdaki yeri ile dikkat çeker. Kadrajın merkezindeki bir öge çerçeve kenarında olandan daha az ağırlığa sahiptir. Fotografın kenar ve köşeleri gözün fotografa girme ve fotograftan kaçma alanlarıdır. Bu nedenle kenar ve köşelerde yer alan ögeler daha çok dikkat çeker, ağırlıkları daha fazladır. Bu nedenle görsel olarak güçlü olan ögelerin (örneğin canlı renklere sahip konuların) fotografın merkezine doğru yerleştirilmeleri ilginin fotografın içinde kalmasına yardımcı olacaktır.
Fotografın üst bölümleri, alt bölümlerine göre ilgiyi daha çok toplar, çünkü yüksekteki bir öge alçakta duran bir başkasından daha ağır olduğu duygusunu verir.
Birçok izleyici içgüdüsel olarak fotografın sağ tarafına doğru baktığı için fotografın sağ kısmı, sol kısmına göre daha çok ilgi çeker.
Farklı renk ve parlaklık değerlerinin oluşturduğu kümelere “leke” denir. Koyu fon önünde çektiğiniz bir portre fotografında, fotografını çektiğiniz insanın yüzü geniş bir lekedir. Ağaçlardan oluşan bir manzara fotografında ise ağaçların her biri küçük birer lekedir. Kısacası fotografta yer alan her öge aslında birer lekedir. Bu lekelerin fotograf kadrajındaki yerleri, kapladıkları alan ve psikolojik ağırlıkları fotografki dengeyi kontrol etmemizi sağlayacaktır.
Bazen farklı fotografik yaklaşımlar ile kompozisyondaki denge özellikle, bilinçli olarak bozulabilir. Ancak bu yaptığınızın nedeninin de izleyici tarafından anlaşılabilmesi gerekir. Aksi takdirde kompozisyonda hata yaptığınız duygusunu verir.
Kompozisyonda denge simetrik veya asimetrik olabilir.
Simetrik denge; Fotografın ortasından yukarıdan aşağıya doğru hayali bir çizgi çizdiğimizi ve fotografı ikiye katladığımızı düşünelim. Her iki alanda kalan ögelerin örtüşmesi durumunda simetrik bir denge sağlamış olacaktır. Özellikle mimari fotograflarda sıklıkla karşılaştığımız bir denge türüdür. Çünkü simetri özellikle mimaride sıklıkla kullanılan bir kriterdir.
Simetrik dengeye sahip fotograflar genelde daha durgun, dingin görüntüler içerirler, bu nedenle de fazla ilgi çekmezler.
Asimetrik denge; eşit ya da eşit olmayan görsel ağırlıktaki ve çekicilikteki ögelerin düzenlenmesiyle oluşturulur. Kompozisyonun her iki tarafı asimetriktir veya ilgi çekme açısından farklılık gösteriyordur, ilgi çekici olması yönünden kompozisyon daha başarılı olur. Anlatımı oluşturan elemanların, benzerlik, zıtlık, üslup, uygunluk ilişkileriyle renk, biçim, hareket, açık-koyu ile oluşan denge, asimetrik dengeyi oluşturur.
Özetlemek gerekirse; denge, aynı fotografta bulunan iki veya daha çok lekenin birbiriyle boy ölçüşmeleridir.
Bir sonraki yazımız ALTIN ORAN hakkında olacak…