Fotografta kullandığımız ögeleri kadrajın neresine yerleştireceğimiz her zaman önemli bir kriter olmuştur. Merkeze yerleştirilen ögeler çevrelerinde oluşacak alan nedeniyle boşluk duygusuna ve durağan bir fotografa neden olurken, kenar ve köşelere konan ögeler gözü fotografın dışına doğru çekecektir.
Altın oran, Mısır ve Yunan sanatının tarihi içinden geçerek Rönesans’a uzanan bir kavramdır. Yapısal bir tekniğe bağlanarak sanat tarihi kuramları içindeki yerini almıştır. Orantı iki büyüklük veya bir bütünün parçası arasındaki dengedir. Bu denge geometrik ölçülere bağlanmıştır.
Mimari eserlerde ve diğer görsel sanatlarda da kullanılan altın kesim kuralı bir yüzeyin zorunlu bölünmesi gerektiği durumlarda kullanılacak en iyi yöntemdir. Altın kesim kuralında bir yüzey enine ve boyuna üç eşit parçaya bölündüğünde yüzeyde çizgilerin kesiştiği dört önemli nokta ortaya çıkar. Ana öge bu noktalardan birine yerleştirildiğinde anlatım ve görsellik açısından en uygun nokta bulunmuş olur. Bu dört ana noktadan ana ögenin özelliği ve anlatımı destekleyecek en uygunu seçilerek düzenlemenin yapılması gereklidir.
Bir fotografta sadece ana konunun altın kesim kuralına göre yerleştirilmesi orantının yeterli olması anlamına gelmez. Ana ögeyi destekleyen yardımcı ögeler de kendi bölmelerinde altın kesim kuralına göre yerleştirilmelidirler.
Bunun yanında, ana ve yardımcı ögelerin çerçevenin tümüne oranı da önemlidir. Mümkün olduğu ölçüde fotografta ana öge karenin ortasına getirilmemeli (Özel durumlar ve grup fotograflarında bu kurala uyulmayabilir.) altın kesim kuralına göre uygun bir noktaya yerleştirilmelidir. Orantı yalnız ana konunu ve yardımcı konuların düzlem içindeki yerleriyle ilgili olmayıp aynı zamanda renk ve ton değerleri bakımından da denge göz önünde tutularak altın kesim kuralına göre bir orantı kurulmalıdır. Bir portre çekiminde saçların yüze oranı, başın vücuda oranı, açık bölgelerin koyu bölgelere oranı hep altın kesim kuralına göre düzenlenmelidir.
Ufuk Hattı
Gökyüzü ve yerin birleşiyormuş gibi göründüğü ufuk çizgisinin fotograf karesinde nereden geçeceğine karar verirken hangi bölümdeki konunun daha etkili anlatılmak istendiğine bağlıdır.
Eğer gökyüzünün güçlü olduğu bir manzara ile karşı karşıyaysanız ve bu etkiyi güçlü bir şekilde vurgulamak istiyorsanız, ufuk hattı aşağıdaki altın kesim çizgisinde olmalı ve kadrajın 2 / 3’ü gökyüzü, 1 / 3’ü yeryüzü olmalıdır. Tersi bir durumda da ufuk hattını yukarıdaki altın kesim çizgisine yerleştirmelisiniz. Bu durum yatay ve dikey kadrajlarda geçerlidir.
Ufuk hattının ortada olması fotografta bir bölünmüşlük duygusu yaratabilir. Ancak bir konu ve yansıması varsa, konuyu ve yansımayı kesmeden fotografı çekiyorsanız ufuk hattını ortaya koyabilirsiniz. Bu fotograflarda bir dinginlik duygusu yaratacaktır.
Son yıllarda 1 / 3 kuralı olarak da bilinen bu kriter bazı farklı uygulamalarla esnetilmiştir. Gökyüzünün çok çok güçlü olduğu durumlarda, kullanılan büyük gökyüzü ya da yeryüzü boşluğunun anlamı çok etkilediği durumlarda ve yaratılan boş alanın grafik – tasarım vb amaçlarla kullanılabileceği kadrajlarda ufuk hattı 1 / 5, 1 / 7 ya da 1 / 9 gibi oranlarda yer alabilir.
Gidiş / Bakış Boşluğu
İzleyen gözün fotografın içerisinde rahat hareket edebilmesi için fotografın içinde bir tarafa doğru gidiş ya da bakış varsa yine altın kesim nokta ve çizgileri kullanılarak yerleştirme yapılır.
Genel yaklaşım gidilen ya da bakılan yerin arkada kalan alanın iki katı olması yönündedir. Fotografın içerisinde sağa doğru bir hareket varsa öge soldaki altın eksim çizgisine yerleştirilir. Böylece izleyen gözün kadraj içerisinde takip edebileceği boş alan yaratılmış olur.
Aynı hareket sağdaki altın kesim noktasına yerleştirilirse kadraj dışına çıkıyormuş duygusu verir ve genelde tercih edilmez. Ancak kaçma, uzaklaşma, geride bırakma gibi bir konu anlatılıyorsa böyle bir yerleştirme de uygulanabilir.
Not: Sevgili Burak ŞENBAK’ın önerisiyle ALTIN ORAN olan yazı başlığını KOMPOZİSYONDA ALTIN ÇİZGİLER olarak değiştirdim. Teşekkürlerimle…
Bir sonraki yazımız ÇERÇEVE VE FON KULLANIMI hakkında olacak…