Uyum konusundan hemen sonra zıtlıktan ya da burada kullanacağımız haliyle kontrasttan bahsetmek daha doğru olacaktır.
Kontrast, birbirine zıt, birbirlerini belirginleştiren ögeler arasındaki ilişkidir. Aydınlığın karanlıkla, siyahın beyazla, kırmızının yeşille, sıcak tonların soğuklarla, yatay çizgilerin dikeylerle olan ilişkileri, birbirlerine karşıt, aynı zamanda birbirlerinin tamamlayıcısıdır.
Kontrastın sağladığı en büyük yarar, farklılıklar sayesinde fotografın vurgusunu arttırmaktır. Uzun boylu bir kişinin bu özelliği, yanında kısa boylu biri ile daha güçlü vurgulanacaktır.
Kontrast biçimsel ve içerik olmak üzere iki başlıkta incelenebilir. Biçimsel uyum konusunda gördüğümüz başlıklarda kontrasttan da söz etmek mümkündür. Nokta, çizgi, leke, şekil, hacim, boyut, renk ve hareket başlıklarında biçimsel kontrasttan söz edebiliriz.
Farklı yönlere giden iki kişinin görüntüsü harekette kontrast oluştururken bir üçgen ile dairenin birlikte fotograflanması şekil kontrastını meydana getirir. Renkle ve tonlarla da kontrast elde edilebilir. Burada birbirine zıt renklerin kullanılması en belirgin kontrasttı verirken, ara tonların ve renklerin kullanılması dereceli bir kontrast oluşmasını sağlar. Özellikle sıcak ve soğuk renklerin birlikte kullanılması fotografa ayrı bir anlam katar. Aşırı kontrast fotograftaki lekelerin belirginleştirilmesinden ziyade konunun ve ilginin bölünmesine ve dağılmasına yol açacağı unutulmamalıdır.
1.Biçimsel Kontrast: Temel tasarımın bütün ögeleri için kullanılabilir. Nokta, çizgi, leke vs.
a) Nokta: Fotografta noktalama etkisi doku ögesi ile kendini gösterir. Düz parlak yüzeylerin yanında dokulu yüzeylerin kullanımı tıpkı grafikteki noktalı yüzeylerle düz yüzeylerin kontrastı gibi bir etki yapar. Dokunun inceliği ve kabalığına bağlı olarak hafif veya güçlü bir kontrasttan söz edilebilir.
b) Çizgi: Çizgisel kontrast, çizgiler arasındaki doğrultu ve yön zıtlıklarıdır. Bu karşıtlık fotografa güçlü bir dinamizm kazandırabilir ve bu zıtlıkların dengelenmesi güçlü bir kompozisyon sağlayabilir. Düz bir fon önünde yer alan yatay ya da dikey çizgiler daha fazla vurgulanabilir. Koyu fon önünde ters ışıkla aydınlanan objelerin konturlarında görülebilecek olan sürekli ve ince ışık parlamaları da çizgisel bir kontrast oluşturur.
Ayrıca yatay ve dikey çizgilerin kesiştiği noktalar çok güçlü ilgi merkezleri ortaya çıkarır.
c) Leke: Kontrast başlığının en güçlü görülebildiği biçim leke kontrastıdır. Leke kontrastının oluşması için düz bir fon olması ve ışığın yönün gereklidir. Düz ve temiz bir fon önünde ters ışıkla oluşacak siluetler, biçimi güçlü bir şekilde ortaya çıkarır. Detaylardan arınmış siluet görüntüler fotografta vurguyu arttırabilir. Siluet fotografların etkili olmasının iki önemli şartı vardır: Birinci şart siluet olacak konunun hiç detay göstermeyecek şekilde koyu olmasıdır. Bu durumun oluşabilmesi için aydınlık ve karanlık bölge arasında en az 4 stop ışık farkı olması ve ışık ölçümünün aydınlık bölgeden yapılmış olması gerekir. İkinci şart ise konuyu sadece bir leke olarak göreceğimiz için kontur hatlarından ne olduğunun, eğer konumuz insansa ne yaptığının belli olması, anlaşılmasıdır. Yeterli ışık farkının olmaması, fotografın açık pozlanması ya da konunun ne olduğunun belli olmaması siluet fotografları oluşturmayacaktır. Sadece siyah lekeler etkili siluetler ve dolayısıyla güçlü leke kontrastları sağlamayacaktır.
Benzer şekilde koyu fon önünde cephe ışığı ile aydınlanmış açık tonlu ögeler de leke kontrastını belirginleştirirler. Işığın yarı ters ışık veya yarı cephe ışığına dönüşmesi kontrastın derecelerini kontrol etmemize olanak verir.
d) Şekil Kontrastı: Leke özelliği taşısın ya da taşımasın bir objenin şekli buna zıt başka bir obje yardımı ile belirginleşir. Yatay ve yassı şekiller dikey ve sivri şekillerin kontrastıdır. Aynı şekilde kavisli şekiller köşeli ve sivri görünüşlü biçimlerin kontrastıdır. Ve bunlar birbirlerinin etkisini arttırırlar. Bir şekil diğerinin daha etkili daha güçlü algılanmasını sağlar.
e) Hacim: Her türlü üç boyutluluk etkisinin derinliksiz zeminler üstünde gösterdiği kabartı hacim kontrastı ile ifade edilebilir.
f) Boyut: Gerek çizgi, gerek leke, gerekse hacimde boyut zıtlıkları büyüklükleri vurgulamada etkili bir araçtır. Bu vurgulamayı yapmak için genelde büyüklüğü bilinen objeler referans olarak kullanılır. Örneğin maket ya da oyuncak olarak yapılmış pek çok obje küçüklüklerinin vurgulanması amacı ile yanlarında büyüklüğü bilinen objelerle fotograflanır. Maket arabaların kibrit kutusu ile fotograflanması gibi. Yine de boyutu en iyi bilinen konu insandır. Bir insanın yanında yer aldığı her objenin boyutunu yaklaşık olarak anlamak, vurgulamak mümkün olacaktır.
g) Renk: Beyaz üstünde siyah gibi, mavi üstünde sarı benzer vurucu bir etki yapar. Sarıyı olduğundan daha güçlü olarak gösterir. Sanat tarihinden bir örnek hatırlayalım. Van Gogh’un sarı buğday tarlaları oldukça güçlü bir renk olarak dikkati çeker. Oysa yakından bakınca sarı boya ile yapılan fırça vuruşları arasında mor ve mavi vuruşlar görürsünüz. Bunun nedeni doğada her şeyin karşıtı ile belirginlik kazanmasındandır.
İlk bakışta yeşil rengin egemen olduğu bir tabloda, yeşili yeterince vurgulayacak kırmızı, mavi veya erguvan rengi vardır. Böylece tek renk gibi görünen resimlerde bile bu denge yeterince korunur.
Kontrast renkler için renk çarkına bakarsak; dairenin merkezinden geçen bir çap çizgisi çizip onu döndürürsek, her seferinde bu çizginin renk çemberine değen uçları kontrast renkleri gösterir. Kırmızı-Cyan, Mavi-Sarı, Yeşil-Magenta gibi…
h) Hareket Kontrastı: Fotograf karesinde zıt yönde hareket eden ögelerin birbirini belirginleştirmesidir. Durgun bir deniz ya da göl yüzeyinde paralel ya da çapraz olarak zıt yönlerde hareket eden tekneler bu kontrast şekline örnek olabilir. Bütün hareketli cisimlerin fotograf karesi içinde ters yönde paralel ya da kesişen hareketleri böyledir.
2. İçerik Kontrastı: Fotografların birçoğunda şu veya bu şekilde biçimsel kontrastı kullanılır. Ama içerik kontrastı çok daha az fotografta karşılaşılan ve anlatımın özünde zıtlığın bulunması gereken bir başlıktır.
Reklâm dünyasının çok yaygın bir şekilde hayatımıza girdiği son yıllarda şehirlerin pek çok noktasında yer alan billboardlar üzerlerinde yer alan afişler sayesinde güçlü içerik kontrastları sağlayabilmektedir. “İstanbul koşuyor!” afişi önünde oturan teyzeler, “Zenginliğin kapısı burada” reklâmının önündeki dilenci gibi kadrajlar artık sıklıkla karşılaşabileceğimiz içerik kontrastlarını sağlayan görüntülerdir.
Elbette içerik kontrastı fotografları daha fark edilir ve dikkat çekici, verdiği mesajı da daha vurucu yapabilir. Ancak tüm fotograf anlayışını bu tarz kontrast aramaya ayırmak, neredeyse her fotografta içerik kontrastı yaratmaya çalışmak da zorlanmış ve ısrar edilmiş espriler kadar ham ve rahatsız edici örnekler ortaya koyabilir.
Bütün yönleriyle kontrast, belirginliğin çok güçlü olarak vurgulanmasını sağlayan bir kompozisyon ögesi olarak yaygın biçimde kullanılır.
Bir sonraki yazımız FOTOGRAFTA DENGE başlığında olacak…